Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti milliy tadqiqotlar universiteti — O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi, suv xo‘jaligi va muhandislik sohalarida yetakchi oliy ta’lim muassasalaridan biridir. Uning tarixi 90 yildan oshiq davrni o‘z ichiga oladi.
Ushbu institut 1923-yilda Turkiston irrigatsiya texnikumining tashkil topishi bilan boshlangan. 1929-yilda esa Toshkent irrigatsiya muhandislari instituti sifatida alohida oliy ta’lim muassasasi shaklida faoliyat yurita boshladi. Dastlabki yillarda institutning asosiy vazifasi – Markaziy Osiyodagi yirik irrigatsiya inshootlarini loyihalash va qurishda ishlaydigan mutaxassislarni tayyorlash edi.
Sovet davrida institut suv xo‘jaligi, gidromelioratsiya, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash yo‘nalishlarida muhim ilmiy va texnik bazaga ega bo‘ldi. U ko‘plab yirik loyihalarda ishtirok etdi va butun SSSR bo‘ylab tan olingan ilmiy markazga aylandi.
1991-yil, O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng, institut o‘z faoliyatini mustaqil respublika ehtiyojlariga moslashtirishni boshladi. Uning nomi turli bosqichlarda o‘zgartirildi, lekin asosiy yo‘nalishlar — irrigatsiya, qishloq xo‘jaligi texnikasi, suv xo‘jaligi infratuzilmasi — saqlab qolindi.
2017-yilda institutga Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti (TIQXMMI) nomi qayta berildi. Shu yili ta’lim sifati, ilmiy salohiyat va innovatsion rivojlanish ko‘rsatkichlari keskin oshirildi. Institut zamonaviy laboratoriyalar, ilmiy markazlar bilan boyitildi, xalqaro reytinglarga kirish uchun faol harakat boshlandi.
2020-yil 10-dekabrda Prezident farmoni bilan ushbu institutga milliy tadqiqotlar universiteti maqomi berildi. Bu qaror institutning nafaqat ta’lim, balki ilmiy-tadqiqot va innovatsion faoliyatdagi yutuqlari e’tirofi sifatida baholandi. Ushbu maqomdan so‘ng universitetda ilmiy laboratoriyalar soni oshirildi, xalqaro grantlar doirasida loyihalar kengaydi va xorijiy universitetlar bilan qo‘shma dasturlar yo‘lga qo‘yildi.
Bugungi kunda TIQXMMI milliy tadqiqotlar universiteti O‘zbekiston va butun Markaziy Osiyoda irrigatsiya, suv resurslarini boshqarish, yer melioratsiyasi, muhandislik va atrof-muhitni muhofaza qilish kabi sohalarda tayyorlanayotgan mutaxassislarning eng muhim tayanch nuqtasiga aylangan. Universitet ta’limni o‘zbek, rus va ingliz tillarida olib boradi, talabalari va professor-o‘qituvchilari xalqaro ilmiy konferensiyalarda faol qatnashmoqda, ilmiy maqolalari nufuzli jurnallarda chop etilmoqda.